پروندۀ «کشتار ۱۷ شهریور ۵۷» | حکومت نظامی، شاه و مردم
در سال ۵۷ دامنه اعتراضات علیه حکومت شاه بعد از ۱۵ سال دوباره بالا گرفت (بعد از تبعید امام خمینی رحمت‌الله علیه در سال ۱۳۴۳)، مردم به خیابان‌ها می‌آمدند، شعار می‌دادند، علناً مرگ بر شاه می‌گفتند، نوار و اعلامیه پخش می‌کردند، جلسه می‌گرفتند؛ گویی ترس مردم از حکومت ریخته بود یا بر آن غلبه کرده بودند. یکی از اتفاقات مهم و بزرگ آن ایام، برپایی نماز عید فطر به امامت شهید آیت‌الله مفتح بود، نمازی که در کنار جنبه عبادی، نوعی حرکت سیاسی محسوب می‌شد. فردای آن روز بود که حکومت تلافی آن نماز و اتفاقات آن ایام را درآورد. ۱۷ شهریور خونین. روزی که در میدان ژاله در حدود یک ساعت و نیم ۱۲۰ نفر کشته شدند و نه‌تنها ملت ایران؛ بلکه حتی مطبوعات خارجی هم‌نام جمعه سیاه و جمعۀ خونین را برایش انتخاب کردند.
خسرو معتضد که در آن ایام خودش خبرنگار بوده، به روایت این واقعه تلخ می‌پردازد.
روز عید فطر مردم به سربازان گارد شاهنشاهی گل هدیه می‌دهند
روز عید فطر مردم به سربازان گارد شاهنشاهی گل هدیه می‌دهند. همین حرکت عظیم مردمی باعث ترس رژیم پهلوی شد به‌طوری‌که فرماندهان ارتش همان شب جلسه اضطراری برگزار کردند.
فرمانده گارد شاهنشاهی در آن جلسه اعلام می‌کند که باید ضربه محکمی به مردم زده شود تا از این به بعد جرئت تظاهرات دسته‌جمعی نکنند.
پیشنهاد می‌کند که اگر مردم تجمع کردند، به آنها اخطار دهید و اگر اخطار فایده‌ای نداشت به سمت آنها تیراندازی کنید.
رئیس شهربانی در این جلسه عنوان می‌کند که الان در تمام مساجد، جلسات انقلابیون برگزار است و به مناسبت‌های مختلف، دور هم جمع می‌شوند؛ بنابراین ما نمی‌توانیم کاری انجام دهیم. شهربانی فقط در حد ابلاغ قضایی اقدام می‌کند.
اعلام حکومت‌نظامی در ساعت ۱۱ شب؛ زمانی که بسیاری از مردم خواب بودن
همین تصمیم جلسه فرماندهان ارتش باعث دادن هشدار به مردم برای روز ۱۷ شهریور ۵۷ شد. در آن شب (۱۶ شهریور) در ۱۱ شهر حکومت‌نظامی اعلام کردند که همین باعث شد تعداد کشته‌ها بیشتر شود. تصمیم حکومت‌نظامی در حضور شاه گرفته شد. محمدرضا به دلیل بیماری سرطان داروهای آرام‌بخش مصرف می‌کرد و اغلب در حالت خواب و نیمه‌خواب به سر می‌برد. در همین حال، دستور حکومت‌نظامی می‌دهند.
بسیاری از شهرهای ایران مثل تبریز پادگان نظامی نداشت و مرکز آموزش نظامی بود؛ اما حکومت پهلوی برای حفظ پایه‌های خود و سرکوب مردم به نیروهای تحت آموزش اعلام کرد که به سرکوب مردم اقدام کنند.
گارد شاهنشاهی در ایران در جریان تظاهرات ۱۷ شهریور گلوله را مستقیم به روی مردم گرفت و شلیک کرد
در هیچ کجای دنیا پلیس با گارد ویژه در مواقع تجمعات اعتراضی مردم به سمت آنها شلیک نمی‌کند. گاز اشک‌آور یا پودر رنگی به سمت مردم می‌پاشند. در حقیقت در برابر مردم مقاومت می‌کنند؛ اما گارد شاهنشاهی در ایران در جریان تظاهرات ۱۷ شهریور گلوله را مستقیم به روی مردم گرفت و شلیک کرد. همین باعث شد آمار کشته‌شدگان در روز ۱۷ شهریور بسیار زیاد باشد.
۱۲۰ کشته در یک ساعت و نیم!
در روز ۱۷ شهریور حدود ۱۲۰ نفر به دست حکومت پهلوی کشته شدند. واقعه میدان ژاله مدت‌زمان زیادی به طول نینجامد. من آن زمان خبرنگار بودم که با خودروی شخصی و کارت خبرنگاری به خیابان ژاله رفتم. ساعت ۱۱ صبح تظاهرات به اوج خود رسید و حدود ساعت ۱۲:۳۰ همه چیز را جمع کردند که در همین زمان محدود حدود ۱۳۰ نفر کشته شدند.
این کشتار به‌خاطر نادانی بدره‌ای فرمانده گارد شاهنشاهی اتفاق افتاد، چون در جلسه شب گذشته فرماندهان ارتش دستور داده بود که اگر مردم متفرق نشدند به سمت آنها شلیک کنید. همان مسئله باعث کشتار مردم شد. تصور می‌کرد اگر به ملت ضربه وارد کند، از پای خواهند نشست، اما نمی‌دانست به ملت ضربه وارد کند، متقابلاً ضربه وارد خواهند کرد.
اینکه گفته می‌شود در میدان ژاله کسی جز گارد شاهنشاهی به سمت مردم شلیک می‌کردند دروغ است
اخیراً برخی اعضای خاندان پهلوی عنوان کردند که چهره‌های فلسطینی در تظاهرات ۱۷ شهریور به سمت مردم شلیک کرده‌اند درحالی‌که این از اساس کذب است. در حقیقت هنوز حکومت پهلوی آن طور بی‌سروسامان نشده بود که فلسطینی‌ها اجازه داشته باشند در تهران تیراندازی کنند.
اینکه گفته می‌شود در میدان ژاله کسی جز گارد شاهنشاهی به سمت مردم شلیک می‌کردند دروغ است.
چرا ۱۷ شهریور جمعه سیاه یا جمعه خونین نام گرفت؟
جمعه سیاه، یعنی جمعه شوم و خون‌آلود. کسی انتظار نداشت در یک روز بیش از ۱۲۰ نفر کشته شوند. این نام را حتی مطبوعات خارجی هم برای روز ۱۷ شهریور انتخاب کردند نه‌تنها در بین ملت ایران بلکه رسانه‌های خارجی هم به‌روز ۱۷ شهریور جمعه خونین و جمعه سیاه می‌گویند.
این واقعه ارتباط مردم و شاه را به طور کامل گسست
پس می‌توان گفت واقعه ۱۷ شهریور و کشتار مردم در خیابان میدان ژاله مقدمه شکل‌گیری انقلاب اسلامی بود؟ اصلی‌ترین مقدمه شکل‌گیری انقلاب اسلامی را می‌توان واقعه خونین ۱۷ شهریور دانست. چون این واقعه ارتباط مردم و شاه را به طور کامل گسست، در حقیقت ۱۷ شهریور یکی از عوامل جدایی حکومت شاه از مردم بود و کسی قادر به دفاع از آنچه در این روز رقم زد، نبود.
ستاد «جهاد تبیین»
